Χασιά ή Φυλή; Ζοφριά ή Ζεφύρι; Μενίδι ή Αχαρναί;
«Μα είναι ανεκτόν, δια το όνομα του Θεού και των Θεών, ο Σωκράτης και ο Αριστείδης να είναι από το Μπραχάμι, ο Θεμιστοκλής από το Λιόπεσι και ο Θηραμένης και ο Θρασύβουλος από το Κοκοτσίνι;»
αναρωτιόταν ο ιστοριοδίφης, λογοτέχνης, ακαδημαικός, δικηγόρος και ποιητής Δημήτριος Καμπούρογλου στο βιβλίο του «Τα τοπωνυμικά παράδοξα» το 1920 ειρωνευόμενος την καθεστωτική πολιτική μετονομασίας των «αλλόφωνων και κακόφωνων» τοπωνυμίων, μια πολιτική που ξεκίνησε ευθύς αμέσως μετά τη δημιουργία του σύγχρονου νεοελληνικού κράτους.
Το 1896 ο Σπυρίδων Λάμπρος, πολιτικός, ιστορικός και ιδρυτής του Φιλολογικού Συλλόγου «Παρνασσός», υποστήριζε ότι
« Δεν υπάρχει ασφαλεστέρα ιστορική πηγή των τοπικών ονομάτων, ορθώς ερμηνευομένων».
Το 1955, η μετονομασία της κωμόπολης Γιδάς στην Ημαθία σε Αλεξάνδρεια προκάλεσε συζητήσεις που ώθησαν τον Κ. Θ. Δημαρά, έναν σημαντικό φιλόλογο, κριτικό και ιστορικό της νεοελληνικής λογοτεχνίας, να δώσει τη δική του απάντηση στο ερώτημα εκφράζοντας μέσα από το «Βήμα» τις ενστάσεις του για τις αλλαγές των τοπωνυμίων, θεωρώντας πως κατ΄αυτό τον τρόπο μεταβάλλεται η ιστορία ενός τόπου, καθώς σβήνεται το παρελθόν του.
Πέντε χιλιάδες είναι περίπου οι οικισμοί σε ολόκληρη την Ελλάδα των οποίων τα ονόματα άλλαξαν – και μερικά από αυτά περισσότερες από μία φορές.
Χαρακτηριστικά αναφέρουμε το Γκίμποβο ή Γκίμνοβο, έναν οικισμό βόρεια της Νάουσας, που μετονομάστηκε διαδοχικά σε Λευκόγεια το 1929, σε Νέα Στράντζα το 1940 και τελικά σε Ροδακινιά το 1954. Αντίστοιχα, και το Γκρόπινο στο νομό Πέλλης, μετονομάστηκε το 1928 σε Τρόπινο, το 1940 σε Βαλτολείβαδο και το 1961 σε Δάφνη.
Όλες αυτές οι μετονομασίες ήταν το αποτέλεσμα μιας κρατικής επιλογής να μεταλλαχθούν τα «αλλόφυλα και κακόφωνα τοπωνύμια» της Ελλάδας επί το ελληνικώτερον έτσι ώστε «επί της Ελληνικής γης δεν πρέπει να μείνη τίποτε μη Ελληνικόν» θεωρώντας πως με τον τρόπο αυτό, σβήνοντας δηλαδή την ιστορία, θα αναδεικνυόταν η πολυπόθητη «ενότητα του ελληνισμού στο χώρο και το χρόνο».
Οι πρώτες μετονομασίες εντοπίζονται στο Βασιλικό Διάταγμα «περί της διαιρέσεως του Βασιλείου και της Διοικήσεώς του», που δημοσιεύτηκε στις 3/15 Απριλίου 1833.
ΧΑΣΙΑ ΦΥΛΗ
Το 1915 η Χασιά αλλάζει ονομασία σε ΦΥΛΗ
ΖΕΦΥΡΙ – ΖΟΦΡΙΑ ΣΕ ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ ΦΡΕΙΔΕΡΙΚΗ
Το Ζεφύρι ονομαζόταν ΖΟΦΡΙΑ (με ο) και άνηκε διοικητικά στον σημερινό Δήμο Αχαρνών
Το 1963 ο Βασιλιάς Παύλος έδωσε το όνομα της συζύγου του, έτσι η Ζοφριά ονομάστηκε Βασίλισσα Φρειδερίκη
Το 1967 αλλάζει όνομα σε ΖΕΦΥΡΙ και αναγνωρίζεται ως κοινότητα
Παρά τις αντιδράσεις πολλών ιστορικών, φιλολόγων και γεωγράφων, οι μετονομασίες δε σταμάτησαν ποτέ έχοντας μετατραπεί σε μια μόνιμη ενασχόληση του ελληνικού κράτους.
Όπως και να έχει, οι μετονομασίες συνεχίστηκαν. Επί διακόσια χρόνια σχεδόν, τα παλιά τοπωνύμια – που θύμιζαν ξενική προέλευση και τα οποία ήταν και τα περισσότερα – αλλάζουν όνομα σβήνοντας την ιστορία των αιώνων που κρύβουν πίσω τους.
Τη θέση τους παίρνουν ονόματα άχρωμα, άγευστα και άοσμα όπως Άνοιξη, Δροσιά, Ανθούσα, Πεύκη, Δάφνη, Ροδόπολις που δεν έχουν απολύτως κανένα ιστορικό βάρος. Αλλά και αυτά που πήραν το όνομά τους από την αρχαία ελληνική ιστορία, επιλέχθηκαν με τόσο ερασιτεχνικό και αυθαίρετο τρόπο, που όχι μόνο δεν δίνουν πληροφορίες για την ιστορία των τόπων, αλλά αντιθέτως αποπροσανατολίζουν και είναι βέβαιο πως θα προκαλούν σύγχυση σε έναν ιστορικό του μέλλοντος.
Τρανταχτό παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση του Χολαργού. Όπως δείχνουν τα αρχαιολογικά ευρήματα, ο αρχαίος Χολαργός βρισκόταν κοντά στο Ίλιον ή στο Καματερό, πολύ μακριά δηλαδή από το σημερινό Χολαργό.
Το 1835 το Μενίδι αλλάζει σε Αχαρναί αλλά η ονομασία αυτή δεν επικράτησε.
Αυτό έγινε το 1915
Το 1835 το Μενίδι αλλάζει σε Αχαρναί αλλά η ονομασία αυτή δεν επικράτησε.
Στον παρακάτω πίνακα, μαζέψαμε τις πιο σημαντικές μετονομασίες των οικισμών του νομού Αττικής, οι περισσότεροι των οποίων είχαν ονόματα αρβανίτικης προέλευσης.
Παλιά ονομασία
Νέα ονομασία
Σπέτσες
Τιπάρηνος (1833)
Μενίδι
Αχαρναί (1835)
Κάλαμος
Περαία (1835)
Χαρβάτι
Παλλήνη (1905)
Μούλκι
Αιάντειον (1915)
Χασιά
Φυλή (1915)
Λιόπεσι
Παιανία (1915)
Μάζι
Οινόη (1919)
Κιούρκα
Αφίδναι (1919)
Κριεκούκι
Ερυθραί (1927)
Σάλεσι (Κακοσάλεσι)
Αυλών (1927)
Μπραχάμι
Άγιος Δημήτριος (1928)
Κοπανάς
Μεταμόρφωση Βύρωνα (1933)
Νέα Σφαγεία
Ταύρος (1933)
Νέα Αλεξάνδρεια
Φιλοθέη (1936)
Βουρλοπόταμος
Αμφιθέα (1940)
Ευρυάλη
Γλυφάδα (1945)
Ρωσσοχώριον
Δροσιά (1947)
Κατσιπόδι
Δάφνη (1951)
Πόρτο Ράφτη
Λιμήν Μεσογαίας (1953)
Κάντζα
Λεοντάριον (1954)
Μπάφιον
Κρονέριον(1954)
Καμάριζα
Άγιος Κωνσταντίνος (1954)
Παλαιόν Μπογιάτιον
Άνοιξις (1954)
Ραμπετόσα
Ανατολή (1955)
Κουκουβάουνες
Μεταμόρφωση (1957)
Μαγκουφάνα
Πεύκη (1960)
Δάριζα
Σαρωνίς (1961)
Αυλών
Ανθούσα (1963)
Ζοφριά
Βασ. Φρειδερίκη (1963)/Ζεφύρι(1967)
Βάρκιζα
Αλίανθος (1968)
Μπάλα
Ροδόπολις (1981)
Νέα Λιόσια
Ίλιον (1994)
Λούτσα
Άρτεμις
Το Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών (ΕΙΕ) ολοκλήρωσε την καταγραφή όλων των μετονομασιών των πόλεων και των χωριών της Ελλάδας με τους επισκέπτες του διαδικτύου να μπορούν να αναζητήσουν πληροφορίες για το νέο και το παλαιό όνομα 4.981 οικισμών που μετονομάστηκαν, μία ή παραπάνω φορές, με επίσημες διοικητικές πράξεις την περίοδο 1831-2011.
Η σχετική ψηφιακή εφαρμογή βρίσκεται στην ιστοσελίδα του ερευνητικού προγράμματος «Μετονομασίες Οικισμών της Ελλάδας, 19ος – 21ος αιώνας».
Στην ελεύθερα προσβάσιμη ιστοσελίδα του ερευνητικού προγράμματος περιλαμβάνονται κείμενα για το ιστορικό των ελληνικών μετονομασιών οικισμών, ανθολόγια με επιλεγμένα αρχειακά τεκμήρια, καθώς και σχετικός με το θέμα βιβλιογραφικός κατάλογος, ώστε να είναι γίνει πιο κατανοητό στο κοινό το ζήτημα των μετονομασιών των τοπωνυμίων.
Η βάση δεδομένων και το πληροφοριακού υλικό της ιστοσελίδας μπορούν να αποτελέσουν μέρος του εκπαιδευτικού υλικού για σχέδια μαθημάτων τοπικής και γενικής ιστορίας σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης και παράλληλα είναι δυνατό να αποτελέσουν αφορμή για τη δημιουργία δράσεων τοπικού ενδιαφέροντος σε αρχεία, μουσεία και βιβλιοθήκες σε όλη τη χώρα.